Herb Gminy Ostrówek

Szlak kapliczek i zabytki z terenu Gminy

Historia kapliczek

Kapliczka z czeskiego kalpa, kaple lub kaplice. Przypuszcza się, że nazwa ta pojawiła się wraz z księżniczką Dobrawą i ma powiązanie z Chrztem Polski.

Znany etnograf, archeolog i historyk Zygmunt Gloger wywodzi nazwę kapliczka od słowa capella lub zdrobniale cappa – płaszczyk. Oznaczało to okrycie małego budynku, oraz ochronę tego, co znajduje się wewnątrz – jakiejś świętości, czegoś przeznaczonego do modlitwy.

W początkach chrześcijaństwa w Polsce kapliczki zaczęły się pojawiać przy drogach, którymi przechodził św. Wojciech. Najstarsze kapliczki stawiał ubogi lud, stąd były bardzo skromne, np. postacie Chrystusa, Matki Bożej lub innych świętych – rzeźbione lub w obrazku – zawieszano na drewnianych słupkach, drzewach lub w wydrążonym pniu – zawsze nakrywając je daszkiem. Takie kapliczki pospolicie nazywano „świętymi figurami”. Z biegiem czasu kapliczki rozrastały się i ubogacały krajobraz, stanowiąc miejsce modlitwy.

W polską ziemię od najdawniejszych dziejów mocno wrośnięty jest krzyż, jako znak wiary i zwycięstwa. Początkowo oznaczał, że chrześcijaństwo dotarło do danej miejscowości. Później stawał się symbolem polskości. Innym razem bronił od zarazy lub był znakiem przejścia tego nieszczęścia.

Drewniane krzyże stawiano głównie na rozstajach dróg, na ich skrzyżowaniu, na pograniczu miejscowości. Na wsiach krzyż jest miejscem ostatniego pożegnania zmarłego, którego trumna jest niesiona z jego domu do najbliższego lub ostatniego krzyża, kapliczki w danej wiosce.

Krzyże lub figury dają ludziom poczucie bliskości Boga, czczonego przez modlitwę, zdjęcie czapki, złożenie bukietu kwiatów. Szczególnym miejscem modlitwy stają się krzyże i figury w czasie nabożeństw majowych.

W polskiej tradycji na krzyżu był zawsze umieszczany wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego. Natomiast w tradycji ludowej wyobrażenie Boga-Człowieka stanowił Chrystus Frasobliwy. Jego siedząca postać z głową ciężką, opartą na ręku w zamyśleniu i smutku wyraża uczucia ludzkie, jakby wczuwając się w troski i bóle.

Poczesne miejsce w pejzażu polskim zajmowała Matka Boska, przedstawiana w obrazach lub rzeźbie. Oprócz Matki Boskiej wpisały się różne figury z postaciami świętych. Ulubionymi patronami rolników byli: św. Roch, Marek, Izydor. Szlachta natomiast poświęcała je następującym patronom: Janowi, Jerzemu, Jakubowi, Michałowi. Możni ludzie stawiali przy swoich dworach kapliczki lub figury do wspólnej rodzinnej modlitwy, bądź poświęcone swoim patronom.

Wznoszone kapliczki fundowały wspólnoty wioskowe, mieszkańcy osady, ale także osoby indywidualne – jako wyraz wdzięczności i podziękowania – za powrót z wojny, uchronienie od zarazy, głodu lub innego nieszczęścia. Proszono również, aby Bóg czuwał nad wsią, miastem, chronił i błogosławił.