Herb Gminy Ostrówek

Historia Gminy i militaria

Historia Gminy

  1. I Rzeczpospolita
  2. Zabory
  3. Powstanie Styczniowe
  4. Osadnictwo niemieckie
  5. I Wojna Światowa
  6. Okres międzywojenny
  7. Okres okupacji niemieckiej
  8. PRL

I Rzeczpospolita

Początki Ostrówka i okolicznych wiosek wiążą się z lokalizacją i rozwojem głównie Kocka i Czemiernik. Pierwsze wzmianki dotyczące najstarszej wioski należącej do gminy Ostrówek – Leszkowic występują już w 1330 r. W dokumentach z 1330 r. wieś należała do włości Dzierżka kanclerza krakowskiego i jego brata Hostasiusza. Luszawa – wieś należąca obecnie do gminy Ostrówek i parafii Ostrówek – powstała w XIV wieku. Była własnością biskupów płockich. Należała do parafii Kock, miała 4 łany kmiecie, 2 łany sołtysie, młyn. W 1444 r. na określenie Luszawy spotykamy nazwę Lusawa, w 1461 Luschowa, 1512 Lyvsawa.

W 1512 r. Kock wraz z okolicznymi wioskami, (w tym Tarkawicą i Luszawą) przeszedł na własność króla Zygmunta Augusta i stał się królewskim miastem. Pozostał nim jednak krótko, gdyż już w 1515 r. król zezwolił Mikołajowi Firlejowi z Dąbrowicy, wojewodzie sandomierskiemu i hetmanowi wielkiemu koronnemu wykupić miasto wraz z okolicznymi wsiami. Wystawiony w tej mierze dokument stwierdzał, ze należące dotąd dobra Kockie otrzymuje Mikołaj. Przy okazji tej transakcji spotyka się w tym czasie wzmiankę o innej miejscowości obecnej gminy Ostrówek – Zawadzie.

Drugim ośrodkiem, który przyczynił się do powstania Ostrówka i innych okolicznych wiosek były Czemierniki. Już w roku 1508 Czemierniki stały się wraz z przyległymi dobrami własnością rodu Firlejów, by od tej pory przez blisko 200 lat wiązać swe dzieje z tym rodem. Pierwszym właścicielem Czemiernik został podobnie jak i Kocka Mikołaj Firlej. W roku 1508 w nagrodę z poniesione trudy, otrzymał od króla Dębicę i Czemierniki.

Mikołaj Firlej był w serdecznej przyjaźni z największym poetą renesansu Janem Kochanowskim. Stąd poeta znał tutejsze okolice, a ziemia ta stała się obecna w jego utworach. Na ziemi lubartowskiej gościł też biskup Ignacy Krasicki – poeta, prozaik, dramatopisarz.

Miasta Kock i Czemierniki, wpłynęły na powstanie Ostrówka. Osadnictwo rozwijało się od strony tych dwóch ośrodków. Choć znalezione dokumenty historyczne nie wspominają bezpośrednio o Ostrówku, to należy domniemywać, że początki Ostrówka sięgają XV wieku lub jeszcze wcześniej. Świadczy o tym lokalizacja murowanej kaplicy w Ostrówku pod wezwaniem Narodzenia N.M.P., którą ufundował już w 1604 r. Henryk Firlej.

Zdarzenia wojenne z połowy XVII w. spowodowały znaczne zmiany we władaniu majątkami i przynależnymi im wioskami. W latach 1648 – 1660 przez okolice Ostrówka przechodziły wojska szwedzkie i polskie grabiąc i niszcząc miasta. Tak było w 1656 r. Po przegranej bitwie pod Gołębiem 18 lutego 1656 r. przez Kock i Lewartów przeszła część oddziałów Stefana Czarnieckiego, by ruszyć dalej do Zamościa.

Według spisu podatkowego z 1676 r. wynika, że właścicielem Ostrówka była pani Głuszyńska, a we wsi mieszkało w sumie 71 osób. Głuszyńscy herbu łabędź pochodzili z Głuszyny z powiatu radomskiego. Ostrówek znalazł się wśród wsi należących do dóbr Humieckich, a w końcu XVIII w. Małachowskich w ramach dóbr czemiernickich. W roku 1787 we wsi było 133 mieszkańców w tym 2 Żydów, była to wiec niewielka osada. Natomiast w 1827 r. w tej wsi było 20 domów i 161 mieszkańców.


Zabory

Koniec wieku XVIII przyniósł Polsce potrójne rozbiory dając początek długiej niewoli pod jarzmem zaborców. Gdy po trzecim rozbiorze w 1795 r. zabór austriacki sięgał aż pod Warszawę, Ostrówek wraz z okolicznymi wioskami znalazł się pod jego zasięgiem. Stan ten trwał do 1809 r, kiedy Austriacy ustąpili przed armią Księcia Józefa Poniatowskiego w czasie kampanii napoleońskiej. W tym czasie Ostrówek wchodził w granice Księstwa Warszawskiego. Miało ono kilkuletni żywot, zakończony klęską armii Napoleona w Rosji. Od 1813 r. ziemie polskie znalazły się pod rosyjską okupacją wojskową. Na Kongresie Wiedeńskim nastąpił nowy podział Polski, w wyniku którego Ostrówek znalazł się w granicach nowego tworu politycznego, jakim było Królestwo Polskie. W wyniku tego podziału w pobliżu Ostrówka przebiegała granica zaboru rosyjskiego i austriackiego.


Powstanie Styczniowe

W pamiętną noc z 22 na 23 stycznia 1863 r. wśród trzydziestu kilku ataków i zbrojnych wystąpień rozpoczynających powstanie był napad na park artyleryjski w Lubartowie, który zakończył się jednak niepowodzeniem. Dnia 1 marca 1863 r. w Leszkowicach nocowała część oddziału płk. „Lelewela” (Marcina Borelowskiego). Na trzeci dzień przybył oddział wojsk rosyjskich, składający się z dwu lub trzech rot, dwóch dział i kilkudziesięciu Kozaków. Zabierali po drodze żywność i koce. W maju 1863 r. oddziały powstańcze pojawiły się w Ostrówku. Powstańcy przechodzili przez Ostrówek od 15-17 listopada 1863 r., 24 listopada, 30 listopada 1863 r. oddział mjr. Józefa Ruckiego. Do powstańców przyłączyli się miejscowi mieszkańcy.

13 stycznia 1864 r. oddział Michała Mareckiego i Józefa Lennickiego podążający w kierunku Lubartowa został zaatakowany pod Wolą Skromowska przez Didenkę, dysponującego 4 armatami i sotnią Kozaków. Po pięciu godzinach walki powstańcy cofnęli się do Pożarowa, gdzie znowu stawili opór i dalej uchodzili do Tarkawicy. Tam na polach i łąkach przyległych do tej wsi , podjęli walkę. Po dzielnej obronie powstańcy rozdzielili się na dwie części i oderwali od nieprzyjaciela. Na polu boju zginęło 6 powstańców, wśród nich bohaterski kapitan Zawadzki. 15 rannych dostało się do niewoli. Ponadto stracono ok. 60 sztucerów i wiele amunicji. Wśród wziętych do niewoli znajdował się Szymona z Dębicy, brat zesłanego wcześniej za bunt chłopski Pawła Szymona. Obaj po kilku latach spotkali się na zesłaniu. Były powstaniec Szymona nie powrócił do domu, gdyż tam założył rodzinę.

Dnia 15 stycznia 1864 r. przebywał w rejonie Ostrówka oddział Gozdawy. W Powstanie Styczniowe włączyli się także mieszkańcy Ostrówka. Świadczy o tym wykaz statystyczny osób objętych nadzorem policji za udział w walce i współpracę z powstańcami z 1867 r. Figurują tam dwie osoby z Ostrówka.

Pewnych powiązań z ostatnim partyzantem Powstania Styczniowego, księdzem Stanisławem Brzóską, można się dopatrzeć w jego powiązaniach z Tomaszem Bielińskim, który po powstaniu, z obawy przed represjami osiadł w Antoniówce koło Ostrówka. Tomasz Bieliński udzielał gościny partyzantom z oddziału Brzóski w rejonie Sokołowa Podlaskiego. Tam też Kozacy schwytali ks. Brzóskę po bitwie 5 maja 1865 r. Wówczas rodzina Bielińskich w obawie przed represjami opuściła teren swojego dworku w okolicach Sokołowa Podlaskiego i osiedliła się w Antoniówce.

W 1864 r. powstała gmina Luszawa z siedzibą w Leszkowicach. W skład gminy wchodziły wsie: Antoniówka, Wola Kamienowa, Leszkowice, Luszawa, Ostrówek, Zawada, Żurawiniec. Siedzibą Urzędu Gminy Luszawa była częściowo Luszawa, ale głównie Leszkowice.


Osadnictwo niemieckie

W Królestwie Polskim, po reformie uwłaszczeniowej w 1864 r. osadnictwo niemieckie objęło swym zasięgiem tereny południowo-wschodnie. Osadnicy niemieccy osiedlili się także na terenach dzisiejszej gminy Ostrówek w Zawadzie, Żurawińcu, Antoniówce. W Zawadzie są jeszcze pozostałości murów szkoły niemieckiej, do której uczęszczały dzieci kolonistów niemieckich i cmentarz grzebalny. W Żurawińcu-Piaskach istniała świątynia ewangelicka zbudowana przez kolonistów. Lata 70-te były szczytowym okresem osadnictwa niemieckiego na terenie powiatu lubartowskiego. Później osadnictwo zaczęło się wyraźnie cofać. Wielu kolonistów udało się na Wołyń , zachęceni tanią ziemia na tym obszarze. Mimo poważnego obniżenia się liczby ludności niemieckiej w powiecie lubartowskim w 1882 r. do 2186, a wiec przeszło o 50%, obszar ziemi będącej w posiadaniu pozostałych tu kolonistów wzrósł. Definitywnie koloniści niemieccy z pow. Lubartowskiego zostali zabrani przez Niemców do Rzeszy po napadzie Niemiec na ZSRR w 1941 r.


I Wojna Światowa

W sierpniu 1915 r. wojska rosyjskie wycofały się i parafię Czemierniki zajęły wojska niemieckie w północnej jej części, zaś wojska austriackie w jej części południowej. Przez parafię Czemierniki przeszła więc linia frontu, bez jakichkolwiek walk. Granica biegła przeważnie wzdłuż rzeki Tyśmienicy. Po stronie niemieckiej pozostały wioski: Suchowola, Świerże, Zdunkówka, Jezioro, Branica, Wólka Siemieńska, Działyń, Tulniki, Wierzchowiny, Łubka, Amelin. Po stronie austriackiej pozostały wioski: Skoki, Stoczek, Stójka, Czemierniki, Wygnanów, Bełcząc, Dębica, Ostrówek, Kamienowola, Leszkowice. Granicy nie można było przekraczać, jednak ludzie przekraczali ją potajemnie, głównie w celach przemytniczych.

Podczas I Wojny Światowej przez tereny gminy Luszawa przebiegał więc okresowo front walk pomiędzy wojskami rosyjskimi i austriackimi. W Luszawie był posterunek żandarmerii austriackiej, który później przeniesiono do Kamienowoli.

W walkach o wyzwolenie Ojczyzny uczestniczyły Legiony Marszałka Piłsudskiego, w których pełniło służbę kilku mieszkańców gminy między innymi Władysław Czeladka z Żurawińca-Kolonii. W czasie pobytu marszałka na terenie gminy Firlej, został on wysłany na zwiady do Tarkawicy, gdzie stały wojska rosyjskie. Po przeprowadzeniu rozeznania i złożeniu meldunku, z którego wynikało, że ze strony nieprzyjaciela nie grozi niebezpieczeństwo, marszałek udał się w kierunku stolicy.


Okres międzywojenny

W 1918 r. Polska odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli. Po zakończeniu I Wojny Światowej rozbrojono wojska żandarmerii austriackiej, które stacjonowały w lokalu Szkoły Podstawowej w Kamienowoli. Zaczęto w tym czasie organizować administrację władz polskich. Dotychczasowy lokal szkolny w Kamienowoli został lokalem Obwodowej Komisji Wyborczej do Pierwszego Sejmu Listopadowego.

Już w dwa lata po odzyskaniu niepodległości bolszewicy napadli na Polskę. Zwycięstwo armii polskiej nastąpiło 15 sierpnia 1920 r. przednie placówki tej wojny sięgały do niektórych wiosek gminy Luszawa. Natomiast przez parafię Czemierniki przechodziła linia frontu w wojnie polsko- rosyjskiej. W Czemiernikach wojska sowieckie przebywały bardzo krótko . Nie przekroczyły nawet rzeki Wieprz. Pod Kockiem ciągnęły się linie silnych polskich pozycji, które były wyjściowymi do głównego uderzenia. Wojska sowieckie po wejściu do Czemiernik, wydały zarządzenie podstawienia wszelkich podwód w celach wojskowych. Furmanki dotarły nie dalej niż do Bork, gdyż wojska polskie rozpoczęły natarcie poprzedzone nalotem wojskowym. Od tej chwili rozpoczął się odwrót wojsk rosyjskich w kierunku na Brześć. W 10 rocznicę od tego pamiętnego wydarzenia, w 1930 r. powołano Komitet Gminny Dziesięciolecia Odparcia Zwycięskiego Rosji Sowieckiej. Uchwała komitetu postanowiono ufundować Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu murowany pomnik. Został postawiony w Leszkowicach koło kościoła, na dzisiejszym skwerku.


Okres okupacji niemieckiej

W rejonie Ostrówka powstały i działały podziemne organizacje zbrojne, były to: Polski Związek Powstańczy, Bataliony Chłopskie, Związek Walki Zbrojnej, oddziały Armii Krajowej i Armii Ludowej. Działała partyzantka sowiecko-polska zwana bandami, która najbardziej dała się we znaki mieszkańcom Ostrówka. Największe znaczenie wśród ludności miały oddziały AK i BCh. Członkowie tych organizacji ukrywali się w lasach i organizowali ataki na oddziały niemieckie.

W okresie II Wojny Światowej mieszkańcy Ostrówka i okolicznych wiosek brali udział w obronie Ojczyzny, walczyli pod Monte Cassino, pod niebem Wielkiej Brytanii. Przebywali w niewoli niemieckiej, a także w łagrach radzieckich. Ginęli w obozach koncentracyjnych, byli więźniami Zamku Lubelskiego.

Na podstawie list zbrodni hitlerowskich dokonanych w okresie okupacji w latach 1939-1944 w Lubartowie i na terenie powiatu lubartowskiego dowiadujemy się, że w listopadzie 1942 r. żandarmeria niemiecka dokonała zbrodni w Leszkowicach i Zawadzie. W Leszkowicach zginęło 5 Żydów, których zwłoki zakopano w lesie i w Zawadzie 3 Żydów, których zwłoki zakopano na polu. W czerwcu 1943 r. żandarmeria niemiecka, III Oddział SS Policji Konnej i Wermachtu przeprowadziły obławy we wsiach leżących blisko lasów parczewskich i kozłowieckich.

23 czerwca 1943 r., ok. 1 w nocy przybyła do Dębicy-Kolonii ekspedycja karna, aby pomścić śmierć kilku Niemców zabitych z rąk partyzantów rosyjskich, którzy zatrzymywali się w Dębicy-Kolonii. Gdy Niemcy wkroczyli do wsi zastrzelili najpierw trzy uciekające osoby. Jedną z nich był Wacław Kwas, który uciekał w kierunku Luszawy. Niestety Niemcy zajęli stanowiska na drzewach. Jeden z Niemców, który siedział na gruszy zastrzelił go na polu. W kieszeni znaleziono dowód osobisty i dlatego Niemcy rozstrzelali Kwasów w Dębicy- Kolonii, ocalał tylko Stanisław Kwas, który był wówczas w Lubartowie. Podczas pacyfikacji Dębicy-Kolonii zabito 22 mężczyzn. 6 zabitych pochowano najpierw na granicy pól Dębicy-Kolonii i Cegielni. Pozostałych pochowano w lesie Cegielskim. Po ekshumacji przeniesiono ciała pomordowanych na cmentarz parafialny w Ostrówku, gdzie znajduje się wspólna mogiła, a miejsce tej zbrodni jest upamiętnione pomnikiem.


PRL

Dekretem PKWN z 21 lipca 1944 r. zniesiono podział terytorialny narzucony przez okupanta niemieckiego. Przywrócono przedwojenny podział terytorialny kraju na województwa, powiaty oraz gminy. Do 1950 r. trwał system dwuwładzy , z jednej strony działały rady narodowe z ramienia KRN i PKWN z drugiej zaś strony władze Delegatury Rządu Londyńskiego na Kraj.

Po zmianach podziału terytorialnego i systemu władz, wprowadzonych w 1954 r. działała Gromadzka Rada Narodowa w Leszkowicach, Ostrówku i Tarkawicy. Należy nadmienić, że do czasu powołania Gromadzkiej Rady Narodowej w Tarkawicy wioski: Babczyzna, Tarkawica, Dębica, Zawada należały do Gromadzkiej Rady Narodowej w Czemiernikach. Od 1954 r. wymienione wioski należały już najpierw GrRN Tarkawica, później GrRN Ostrówek.

1 stycznia 1973 r. uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie powołana została Gmina Ostrówek, licząca 15 wsi (16 sołectw) z liczbą 4800 mieszkańców.

Powojenny Ostrówek miał w przeważającej części starą zabudowę drewnianych domów, krytych słomą. Ostrówek była to wieś typowo rolnicza. Na środku wsi, przy drodze stała mała drewniana remiza strażacka. Ozdobą Ostrówka był murowany kościół kryty blachą.